26 maja 2008 r. w auli Urzedu Miasta i Gminy w Wieliczce odbyla sie VIII kolejna sesja Klubu Historycznego im. gen. Stefana Roweckiego Grota przy Kole Wieliczka SZZ Armii Krajowej, prowadzona przez przewodniczacego Klubu Stanislawa Dziedzic.
Temat spotkania:
1. ,,Obchody Milenijne w Krakowie" - prelekcja pani Moniki Komanieckiej, historyka IPN oddzial Kraków, o próbach przeciwdzialania SB przeciwko obchodom koscielnym z okazji Milenium Chrztu Polski.
2. ,,Tysiaclecie kontra Milenium" - film zrealizowany na potrzeby edukacyjne IPN.
Do obchodów tysiaclecia chrztu Polski w 1966 r. naród przygotowywal sie poprzez Sluby Jasnogórskie i przez 9 lat Wielkiej Nowenny, rozpoczetej w 1957 r. Nowenne zakonczyly uroczystosci w katedrze gnieznienskiej w Wielka Sobote 9 kwietnia 1966 r. 14 kwietnia, jak sie przyjmuje dokladnie 1000 lat od dnia przyjecia chrztu przez Mieszka I, Eucharystia w katedrze gnieznienskiej rozpoczely sie obchody ,,Sackrum Millenium Poloniae".
Centralne uroczystosci milenijne mialy miejsce 3 maja 1966 r. na Jasnej Górze. Mial na nie przybyc sam Ojciec sw. Pawel VI, ze wzgledu na sprzeciw wladz nie doszlo jednak do tej historycznej wizyty. Uczestnicy obchodów jasnogórskich mogli zobaczyc pusty tron papieski z portretem papieza i wiazanka kwiatów. Na czas uroczystosci legatem papieskim zostal z woli Pawla VI kardynal Stefan Wyszynski. Mszy sw. na Jasnej Górze przewodniczyl kard. Karol Wojtyla, zas homilie wyglosil Prymas. Centralnym momentem obchodów bylo odczytanie przez kard. Wyszynskiego Aktu oddania Polski w macierzysta niewole Maryji. Dalsze obchody milenijne odbywaly sie w kolejnych miastach Polski, min. w Krakowie, Gdansku, Lublinie, Olsztynie, Warszawie i Bialymstoku. Uroczystosci koscielne byly wielokrotnie zaklócane przez wladze PRL, które obchodom religijnym przeciwstawialy program obchodów tysiaclecia Panstwa Polskiego.
Film opowiada jak w 1966 r. kosciól katolicki w Polsce swietuje Milenium Chrztu Polski. Wladze komunistyczne uznaja to za powazne zagrozenie o ,, rzad dusz" i przygotowuja konkurencyjny program obchodów Tysiaclecia panstwa Polskiego. Próby ograniczenia zasiegu uroczystosci koscielnych doprowadzily do najpowazniejszego w dziejach PRL konfliktu pomiedzy panstwem a Kosciolem. W województwie katowickim arena najbardziej dramatycznych wydarzen byly Jasna Góra, Piekary Slaskie i Sosnowiec.
Film oparty jest na archiwalnych materialach operacyjnych SB oraz zawiera nie publikowane wczesniej zdjecia oraz dokumenty dotyczace tych dramatycznych wydarzen, uzupelnione o relacje swiadków i wypowiedzi historyków IPN.
W swojej prelekcji pani Monika Komaniecka- historyk oddzialu krakowskiego IPN- przedstawila metody dzialania wladzy komunistycznej po zainstalowaniu sie jej w Polsce od 1944 r. z pomoca terroru NKWD i Armii Czerwonej. Kosciól katolicki uwazany byl przez wladze za glównego wroga pod wzgledem ideologicznym i politycznym. Wyznacznikiem polityki wobec kosciola byla PPR pózniej PZPR, a realizatorem tej polityki bylo Ministerstwo Administracji Publicznej, od 1950 r. Urzad ds. Wyznan i aparat bezpieczenstwa. W 1950 r. bezposrednia walka z kosciolem zaowocowala aresztowaniem biskupa Kaczmarka, a w 1953 r. kard. Wyszynskiego i biskupów kurii krakowskiej, usuwaniem religii ze szkól oraz zdejmowaniem krzyzy ze scian klas lekcyjnych. W 1958 r. wydano wytyczne o zwalczaniu wrogiej dzialalnosci kleru. 21 07 1958 r. przeprowadzono rewizje w Instytucie prymasowskim na Jasnej Górze na skutek ogloszenia przez kard. Wyszynskiego 10- cio letniej Nowenny przygotowujacej Naród do obchodów Milenium Chrztu Polski. Odpowiedzia wladz byly równiez przygotowania w Urzedzie ds. Wyznan i MSW, a w województwach, miastach i powiatach tworzono sztaby, w sklad których wchodzili I sekretarz, komendant MO i przewodniczacy Rady Narodowej, mieli oni koordynowac obchody Tysiaclecia i przeciwdzialac obchodom Milenium Chrztu. Od 1962 do 1989 roku walke z kosciolem przejal Departament IV, a na poziomie województw Wydzial IV. W 1963 r. wydano instrukcje nakazujaca dyrektorowi Departamentu IV zakladanie TEOK ( teczka ewidencji operacyjnej ksiedza), teczek na parafie i teczek na biskupa. Rozpoczeciem zmasowanej konfrontacji wladz panstwowych w stosunku do Kosciola katolickiego, byl list biskupów polskich przebywajacych na obradach Soboru Watykanskiego II, którzy 18 11 1965 r. zwrócili sie do biskupów niemieckich z przebaczeniem, co rozwscieczylo Gomulke i karnie cofnieto kard. Wyszynskiemu paszport. W Katedrze gnieznienskiej 9 04 1966 r. zakonczyla sie Nowenna i rozpoczeto uroczyscie obchody Milenium Chrztu Polski.
W Czestochowie uroczystosci odbywaly sie w dniach 2 do 4 maja, przeczytano tam telegram od papieza Pawla VI ustanawiajacy kard. Wyszynskiego legatem papieskim, poniewaz wladza ludowa odmówila papiezowi zgody na pielgrzymke do Polski. Niepokój wladz budzila peregrynacja obrazu Matki Bozej Czestochowskiej po kraju, wladza komunistyczna dopuscila sie nawet Jego aresztowania. Skutek zamyslu byl diametralnie odwrotny od zamierzonego, poniewaz dalej peregrynowala jakze wymowna sama rama bez wizerunku Matki Bozej.
W Krakowie obchody milenijne odbywaly sie w dniach od 6 do 8 maja, oczywiscie kulminacja byla procesja z Wawelu na Skalke i po uroczystej Mszy sw.do Katedry wawelskiej. Krakowski aparat bezpieczenstwa dokladnie wiedzial, jaki byl program uroczystosci koscielnych, pod koniec kwietnia 1966 r. wykonano plany operacyjnego rozpracowania, okreslono zadania funkcjonariuszom i konfidentom.
W Wydziale IV pracowalo w tym celu 29 tajnych wspólpracowników, w Kurii dzialal ks. Mieczyslaw Satora TW ,,Marecki", a w Tygodniku Powszechnym redaktor Tadeusz Nowak TW „Ares". Wladza utrudniala ludnosci udzial w obchodach, utrudniala dostep do komunikacji szczególnie kolejowej, powodowala opóznienia pociagów zmniejszajac ilosc pociagów i skladów. Wydzial „B" zajmowal sie obserwacja, dokumentacja fotograficzna i filmowaniem, Wydzial „W" - kontrola korespondencji, Wydzial „T" - podsluchami w obiektach koscielnych np. na Podzamczu i nagrywaniem kazan. Zabezpieczeniem uroczystosci zajmowal sie sztab wojewódzki mieszczacy sie w hotelu garnizonowym WP naprzeciw Wawelu, obecnie Royal, dysponowal funkcjonariuszami MO, SB i ZOMO. Od 6 do 8 maja pojawily sie patrole milicji na przystankach i dworcach, w odwodzie znajdowalo sie 110 Zomo- wców oraz kursanci podoficerskiej szkoly MO i kursanci szkól strazy pozarniczych. Wladza ludowa organizowala rózne alternatywne imprezy na rynku i wszystkich dzielnicach Krakowa, koncerty, zabawy. 3 maja zorganizowano wielki korowód mlodziezowy, organizowano koncert orkiestr wojskowych, defilade wojskowa a na Bloniach pokaz sprzetu wojskowego, mecze pilkarskie, a to wszystko po to aby odciagnac spoleczenstwo od obchodów koscielnych Milenium Chrztu Polski. Przywitanie obrazu Matki Bozej Czestochowskiej mialo nastapic w Bialym Kosciele przez biskupa Groblickiego, lecz wladza sie nie zgodzila na pierwotnie ustalona trase przejazdu przez miasto i 6 maja poinformowano o tym fakcie abp. Wojtyle. Bylo to spowodowane odrzuceniem zadan zlikwidowania naglosnienia i podium na dziedzincu wawelskim przez abp. Wojtyle. Zmotoryzowany pilot MO przejal prowadzenie kordonu samochodów z obrazem MB Czestochowskiej w Ogrodziencu, omijajac Bialy Kosciól, gdzie zaplanowano przywitanie i dalej jechano ulicami Bialo-pradnicka, Pradnicka, przez Kleparz, Alejami, Zwierzyniecka, Powislem i na Podzamcze. Natomiast tlumy ludzi oczekiwali na Matke Boza na ustalonej przez wladze koscielne trasie przejazdu ulicami przez Bronowice, ul. Podchorazych, Kazimierza Wielkiego. Po przeniesieniu obrazu na Wawel, msze sw. odprawil biskup Jerzy Ablewicz. SB ustawilo stale i ruchome punkty obserwacyjne, jeden byl w samochodzie pod kuria, notowano tam wjezdzajace samochody, identyfikowano biskupów. Nastepny punkt obserwacyjny byl w Muzeum Panstwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu. 7 maja rano w Katedrze wawelskiej odbylo sie posiedzenie Episkopatu Polski z sesja naukowa, referaty wyglosili profesorowie Adam Vetulani, Marian Plezia, ks. Alfons Schletz, abp. Boleslaw Kominek i abp. Karol Wojtyla, SB nagrywala te referaty.
Po poludniu w kosciele O. Dominikanów odbyla sie sesja poswiecona zakonom oraz otwarto wystawe. Od 6 do 7 maja wieczorem odbywaly sie nabozenstwa i Msze sw. we wszystkich kosciolach krakowskich z udzialem biskupów, w kazdym kosciele funkcjonariusze SB mieli obowiazek zrobic sprawozdania, zachowaly sie notatki.
Na trasie procesji Wawel- Skalka znajdowalo sie kilkanascie punktów obserwacyjnych, na ul. Stradomskiej, Dietla, Skalecznej oraz punkty ruchome tzn. funkcjonariusze z aparatami poruszajacy sie w tlumie. 8 maja 1966 r. wieczorem samochód z obrazem Matki Boskiej Czestochowskiej po pozegnaniu wyruszyl z Krakowa a za nim tlum ludzi odprowadzil Go do bram miasta. Ludnosc po pozegnaniu tlumnie powrócila na rynek, gdzie zostala rozpedzona przez ZOMO, zatrzymano 8 osób i oskarzono o zaklócanie porzadku publicznego.